Đang là mùa ma quái ở Canada với lễ Halloween sắp đến gần, nhưng đối với nhiều người dân, điều đáng sợ nhất mà vài ngày tới có thể mang lại là một đợt tăng lãi suất khác từ Ngân hàng Canada.
Dữ liệu mới từ Viện Chiến lược Angus Reid, một tổ chức phi lợi nhuận cho thấy số người đang mang nợ thế chấp (mortgage) đang gặp khó khăn với khoản thanh toán hàng tháng của họ ngày càng tăng trong những tháng gần đây. Một phần sáu (15%) trong nhóm này nói rằng họ thấy khía cạnh tài chánh của khoản thế chấp của họ là “rất khó khăn”, một con số đã tăng gấp đôi so với dữ liệu được thấy vào tháng Ba.
Ngân hàng Trung ương Canada (BoC) chỉ tăng lãi suất hai lần kể từ tháng 3, nhưng nhiều người vẫn cảm thấy choáng váng vì tiền nợ tăng đáng kể kể từ đầu năm 2022, khi lãi suất căn bản của BoC là 0,25%. Kể từ đó, nó đã tăng lên năm phần trăm (5%).
Trong khi kỳ vọng từ các nhà kinh tế vĩ mô là BoC sẽ giữ lãi suất ổn định trong tuần này, điều đó không thể dập tắt được mối lo ngại mà nhiều người vay tiền thế chấp đang phải đối mặt. Với lãi suất hiện tại, bốn phần năm (4/5) chủ sở hữu nhà đang mang nợ (mortgage) cho biết họ lo lắng (40%) hoặc rất lo lắng (39%) rằng họ sẽ phải đối mặt với khoản thanh toán cao hơn khi đến thời điểm gia hạn với ngân hàng. Những người phải đối mặt với việc gia hạn trong 12 tháng tới lo sợ hơn những người khác, với phần lớn “rất lo lắng” (57%) khoản thanh toán hàng tháng của họ sẽ tăng đáng kể.
Nhìn chung, người dân Canada đang suy sụp hơn bình thường về tình hình tài chánh và triển vọng tương lai của họ. Một nửa (49%) cho biết họ đang ở trong tình trạng tài chánh tồi tệ hơn năm ngoái, trong khi 35% cho rằng họ sẽ ở tình trạng tồi tệ hơn trong một năm kể từ bây giờ. Cả hai con số đều ngang bằng với các kỷ lục trong hơn 13 năm theo dõi dữ liệu từ Viện Angus Reid.
Những phát hiện quan trọng về các vấn đề quan tâm của người dân Canada:
Khả năng chi trả nhà ở đã đạt đến mức “khủng hoảng” đối với một số người. Chính phủ liên bang đã tìm cách xoay sở tích cực hơn trong vấn đề này trong những tháng gần đây, bao gồm cả việc cấp tiền từ Quỹ Tăng tốc Gia cư của chính phủ cho các thành phố tự quản để loại bỏ các chính sách phân vùng, tạo điều kiện dễ dàng hơn và sớm cấp giấy phép cho các nhà thầu xây nhà.
Khả năng chi trả nhà ở và biến đổi khí hậu là những vấn đề hàng đầu trong tháng 9 năm ngoái (28% chọn biến đổi khí hậu là vấn đề hàng đầu; 27% chọn khả năng chi trả nhà ở), nhưng hai vấn đề này hiện cách nhau 11 điểm (khả năng chi trả nhà ở 32%, 23 % khí hậu thay đổi). Điều này bất chấp mùa hè cháy rừng kỷ lục đã thu hút sự chú ý mới đến cuộc khủng hoảng khí hậu, nhưng người dân vẫn quan tâm đến vấn đề chi trả nhà ở hơn.
Hơn một nửa (54%) cho biết việc nuôi sống gia đình họ rất khó khăn do chi phí thực phẩm hiện nay.
Trong khi những người vay thế chấp với lãi suất cố định1 có nhiều khả năng (57%) nhận thấy các khoản thanh toán hàng tháng của họ dễ dàng xử lý vào lúc này hơn những người có lãi suất thay đổi2 (50%), họ nói rằng “rất lo lắng” về những gì tiếp theo, việc gia hạn thế chấp có thể mang lại (43% cố định so với 29% biến đổi).
Các vấn nạn kinh tế ngày càng gia tăng
Đã hơn 18 tháng kể từ khi Ngân hàng Trung ương Canada lần đầu tiên tăng lãi suất để chống lạm phát. Mục tiêu của ngân hàng trung ương là kìm chế mức tăng giá hàng năm lên 2% và điều đó dường như chưa đạt được, theo thông cáo gần đây nhất từ Cơ quan Thống kê Canada, cho thấy lạm phát so với cùng kỳ năm trước là 3,8 phần trăm vào tháng 9.
Nhưng con số đó vẫn là tin tức tích cực trong mắt các nhà kinh tế, và có thể cả Ngân hàng Canada, khi họ đang xem xét liệu có nên tiếp tục tăng lãi suất vào thứ Tư này (25/10) hay không. Lạm phát đã giảm tốc, đặc biệt là đối với các danh mục quan trọng như hàng tạp hóa, mặc dù sự giảm tốc đó vẫn có nghĩa là người Canada phải trả nhiều hơn 5,8% cho thực phẩm (trong tháng 9) so với cùng kỳ năm 2022.
Đối với nhiều người Canada, việc giảm bớt chi phí sinh hoạt ngày càng tăng không thể đến sớm được. Hai phần ba (64%) cảm thấy đây là một trong những vấn đề hàng đầu mà quốc gia phải đối mặt hiện nay, vượt xa vấn đề chăm sóc sức khỏe (46%), mối quan tâm được lựa chọn nhiều thứ hai. Đằng sau đó là một khoảng cách đáng kể là khả năng chi trả nhà ở (32%), vượt xa biến đổi khí hậu (23%), thuế (19%) và nền kinh tế mở rộng hơn (18%).
Trên khắp Canada, chi phí sinh hoạt ngày càng tăng là vấn đề hàng đầu, nhưng theo người dân Manitoba (74%), Saskatchewan (73%) và Alberta (69%) thì nó nổi bật hơn so với những nơi khác. Chỉ ở khu vực duyên hải miền Đông Canada, vấn đề chăm sóc sức khỏe (64%) được đánh giá là mối quan tâm cấp bách ngang hàng với chi phí sinh hoạt (65%).
Giới trẻ Canada có nhiều lo lắng về khả năng chi trả nhà ở. Hai trong số năm người từ 18 đến 34 tuổi cảm thấy đây là vấn đề hàng đầu. Trong khi đó người cao niên có nhiều quan tâm hơn đến tình trạng chăm sóc sức khỏe.
Trong khi đó, nam giới trên 34 tuổi chọn thuế là vấn đề hàng đầu với tỷ lệ cao hơn các nhóm nhân khẩu học khác.
Một nửa người dân nói rằng họ đang ở tình trạng tồi tệ hơn một năm trước
Sau hơn một năm phải đối phó với chi phí sinh hoạt ngày càng tăng, gần một nửa (49%) người Canada cảm thấy tình hình tài chánh của họ hiện đang tồi tệ hơn so với một năm trước. Điều này phù hợp với mức cao kỷ lục trước đó trong 13 năm theo dõi ARI được thấy cách đây một năm.
Lạm phát đã gây ra nhiều trăn trở đối với người dân Canada trong hai năm qua, nhưng có lẽ không gì khác hơn ngoài giá thực phẩm và xăng dầu leo thang. Bất chấp lạm phát đã hạ nhiệt gần đây, giá thực phẩm và nhu yếu phẩm vẫn tăng với tốc độ cao hơn mức trung bình, như đã đề cập ở trên.
Hơn một nửa (54%) người Canada nói rằng họ gặp khó khăn trong việc nuôi sống gia đình vì những áp lực lạm phát này vẫn tiếp diễn.
Một phần ba nói rằng tình trạng sẽ tồi tệ hơn
Giữa những thách thức kinh tế này, có nhiều người Canada có quan điểm tiêu cực về tương lai tài chánh của họ. Một phần ba (35%) tin rằng tình hình sẽ tồi tệ hơn sau 12 tháng kể từ bây giờ, đạt mức cao nhất được thấy trong 13 năm theo dõi dữ liệu từ ARI. Gần như nhiều người (37%) cảm thấy họ sẽ vượt qua tốt hơn. Một phần năm (19%) cho rằng tài chánh của họ sẽ được cải thiện trong năm tới.
Chỉ số căng thẳng kinh tế
Kể từ đầu năm 2022, Viện Angus Reid đã phân tích một số biến đổi chính ảnh hưởng đến tài chánh của người Canada – mối quan tâm về nợ, chi phí nhà ở và chi phí thực phẩm, đánh giá tài chánh trong quá khứ và tương lai gần đây của họ – để tạo ra Chỉ số căng thẳng kinh tế.
Hiện tại, 1/5 (21%) người Canada được cho là đang Thịnh vượng trong hoàn cảnh kinh tế này, 1/4 (25%) là Thoải mái, 1/5 (22%) là Không thoải mái và 31% là Đang gặp khó khăn.
Trong hai quý vừa qua, số lượng người Canada đang gặp khó khăn về chỉ số ngày càng tăng.
Trong khi đó, tỷ lệ người đang gặp khó khăn về tài chánh cao hơn ở Tỉnh bang Manitoba (42%), Alberta (39%) và Saskatchewan (37%), trong khi có nhiều người ở Quebec (26%) có cuộc sống tốt hơn những nơi khác trong Canada.
Người từ độ tuổi 35 đến 54 có nhiều khả năng gặp khó khăn hơn các nhóm tuổi khác theo chỉ số, bao gồm 2/5 (42%) nam giới ở độ tuổi này.
Những thách thức về khả năng chi trả nhà ở
Nhà ở – cho dù đó là khoản nợ thế chấp hay tiền thuê nhà tăng – tiếp tục gây áp lực lên ngân sách hộ gia đình của người Canada. Khi lãi suất tăng lên, cả chủ sở hữu nhà và người thuê nhà đều cảm thấy bị siết chặt, cả hai đều gặp khó khăn.
Nhìn chung, hai phần năm (43%) cho biết họ thấy khó khăn trong việc trả tiền nợ mua nhà hoặc tiền thuê nhà mỗi tháng, phù hợp với số liệu quý trước. Hơn một nửa (54%) cho biết họ thấy những chi phí hàng tháng này có thể trả được hoặc dễ dàng.
Tuy nhiên, có một khoảng cách về đánh giá này giữa người thuê nhà và chủ nhà. Người thuê nhà có nhiều khả năng gặp khó khăn trong việc trả tiền thuê nhà – một nửa (53%) cho rằng việc này khó hoặc rất khó trả – so với việc chủ nhà đang mượn nợ – 46% cho rằng việc này khó hoặc rất khó.
Chủ nhà đang mang nợ đang vật lộn với tài chánh khó khăn
Có lẽ rõ ràng về áp lực tăng lãi suất đã đặt lên vai những người đang mượn nợ, ngày càng có nhiều người nói rằng họ đang phải đối mặt với những thách thức đáng kể trong việc trả tiền nợ mỗi tháng. Vào tháng 3 năm nay, cứ 12 người (8%) đang mang nợ, thì có một người đang sống trong hoàn cảnh “rất khó khăn”. Bây giờ con số đã nhân đôi.
Trong khi đó, một phần ba số người đang mang nợ thế chấp nói rằng, nợ là “nguồn căng thẳng lớn”.
Môi trường kinh tế hiện tại cũng đang khiến nhiều người phải trả giá theo những cách khác nhau. Hai phần ba (65%) nói rằng họ thấy mức nợ hộ gia đình của mình chỉ là một nguyên nhân gây căng thẳng. Con số này tăng lên đến 4/5 (81%) người đang vay nợ mua nhà.
Thật vậy, hai phần năm (38%) chủ sở hữu nhà mang nợ đang gặp khó khăn bởi Chỉ số Căng thẳng Kinh tế, một tỷ lệ tương tự như những người đi thuê nhà (36%). Trong khi đó, người sở hữu nhà đã trả hết nợ có nhiều khả năng “ăn nên làm ra” nhờ cho thuế nhà trở thành Phát đạt nhất (37%).
Thời hạn tiêu chuẩn cho khoản thế chấp ở Canada là 5 năm. Từ năm 2018 đến năm 2020, lãi suất căn bản của Ngân hàng Trung ương Canada là từ 1 đến 2%. Với lãi suất hiện nay ở mức 5%, những người đang mượn nợ với lãi suất cố định hiện phải đối mặt với việc gia hạn và khoản thanh toán hàng tháng của họ sẽ tăng vọt đáng kể. Một nửa (50%) người Canada có thời hạn thế chấp từ một năm trở xuống đang phải vật lộn với Chỉ số căng thẳng kinh tế đầy gian nan.
Thật vậy, nhiều người chỉ còn chưa đầy 12 tháng trước khi cần gia hạn khoản vay cảm thấy khó khăn hơn khoản nợ hàng tháng của mình. Ba phần năm (59%) trong nhóm này cho biết. Những người còn thời hạn thế chấp từ hai năm trở lên, những người có thể bị ràng buộc bởi các điều khoản có lợi hơn, có nhiều khả năng nhận thấy khoản thanh toán thế chấp hàng tháng của họ dễ dàng hoặc dễ quản lý hơn.
Tuy nhiên, khi Halloween sắp đến gần, hầu hết người dân Canada đang mang nợ thế chấp đều bị ám ảnh bởi bóng ma của sự biến động như hiện nay. Bốn phần năm (79%) cho biết họ rất lo lắng hoặc lo lắng rằng khoản nợ của họ sẽ đắt hơn khi họ gia hạn 5 năm tiếp theo. Đối với những người chỉ còn chưa đầy 12 tháng nữa là phải ngồi xuống làm việc với ngân hàng 3/5 (57%) nói rằng họ “rất lo lắng”.
Viện Angus Reid đã thực hiện một cuộc khảo sát trực tuyến này từ ngày 9 đến ngày 13 tháng 10 năm 2023 với một mẫu ngẫu nhiên đại diện gồm 1.878 người Canada trưởng thành là thành viên của Diễn đàn Angus Reid. Chỉ nhằm mục đích so sánh, một mẫu xác suất ở cỡ này sẽ có sai số +/- 2 điểm phần trăm, 19 trên 20 lần. Sự khác biệt trong hoặc giữa các tổng số là do làm tròn số.
1 Fixed rate
2Variable rate