Từ lãi suất cực thấp dẫn đến nhu cầu địa ốc tăng đột biến cho đến tốc độ lãi suất tăng lên đến mức chưa từng thấy trong một thế hệ, thật khó để theo kịp bối cảnh đang thay đổi của những người nắm giữ món nợ thế chấp (mortgage).
Giờ đây, với lãi suất ngày càng được dự đoán sẽ cao hơn trong thời gian dài hơn, nhiều chủ sở hữu nhà đã giữ lãi suất thấp nhiều năm trước có thể đang chuẩn bị tinh thần cho nỗi đau tài chánh khi khoản thế chấp của họ sắp được gia hạn.
“Mỗi tháng trôi qua, khoảng 2% người nắm giữ thế chấp phải đối mặt với việc gia hạn với lãi suất cao hơn nhiều,” Royce Mendes, giám đốc điều hành và người đứng đầu chiến lược vĩ mô tại Desjardins, viết trong một lá thư ngày 19 tháng 9 gởi khách hàng.
Theo Ngân hàng Trung ương Canada (BoC), những người vay với lãi suất cố định (fixed) dự kiến sẽ nhận mức thanh toán trung bình tăng từ 14% đến 25% trong năm tới so với chi phí đầu năm 2022. Vào năm 2025 và 2026, các khoản thanh toán sẽ tăng từ 20% đến 25%.
Những người có lãi suất thay đổi (variable) hoàn toàn đã phải chịu gánh nặng về lãi suất cao hơn, khi khoản thanh toán của họ tăng trung bình 49% tính đến năm nay.
Những người vay có lãi suất thay đổi nhưng khoản thanh toán cố định hàng tháng sẽ phải đối mặt với mức tăng lớn nhất trong tương lai vì một số người có khoản thanh toán chỉ đủ trang trải chi phí lãi vay hoặc thậm chí không bao gồm chi phí đó. Người sở hữu những sản phẩm này phải đối mặt với mức tăng thanh toán trung bình dự kiến là 44% vào năm 2026 khi khoản thế chấp của họ được điều chỉnh lại.
Peter Routledge, người đứng đầu cơ quan quản lý ngân hàng Canada, đã cảnh báo vào tháng 9 vừa qua rằng nhóm người đi vay này, với tổng trị giá khoảng 369 tỷ Gia kim trong tổng số 2,1 ngàn tỷ Gia kim thị trường thế chấp đang tồn đọng, đang “có nguy cơ phải chịu một cú sốc thanh toán đáng kể” và ông không hy vọng sẽ thấy điều tồi tệ đó.
Do các khoản thanh toán tăng mạnh, các ngân hàng và những người cho vay khác đã phản ứng một phần bằng cách kéo dài thời gian trả dần để giảm các khoản thanh toán hàng tháng.
Theo Ngân hàng Canada, hơn 46% các khoản thế chấp ở Canada có lịch thanh toán dài hơn 25 năm tính đến quý 2, con số này đang tăng đều đặn từ khoảng 32% vào mùa hè năm 2020.
Nhiều khoản trả dần thế chấp tại các ngân hàng lớn nhất Canada hiện đã kéo dài hơn 30 năm, từ 24% khoản thế chấp tại RBC đến 30% tại BMO, trong đó phần lớn kéo dài hơn 35 năm. CIBC và TD Bank rơi vào khoảng giữa hai ngân hàng đó, trong khi Scotiabank nổi tiếng vì chỉ có 1% các khoản thế chấp kéo dài hơn 30 năm.
Cơ quan quản lý ngân hàng cũng đang gây lo ngại về các điều khoản thế chấp kéo dài này, điều này làm chậm tốc độ xây dựng vốn sở hữu trong nhà của họ. Ngược lại, những người cho vay cũng đang tìm cách giảm bớt các khoản thế chấp dài hạn, với hầu hết các báo cáo trong quý trước rằng họ đã loại bỏ một hoặc hai điểm phần trăm trong tổng số khoản thế chấp có thời hạn từ 30 năm trở lên.
Khi việc trả dần kéo dài không còn được ưa chuộng, người đi vay có thể phải trả một khoản tiền một lần hoặc tăng khoản thanh toán hàng tháng để đưa khoản vay của họ trở lại bình thường, điều mà cơ quan quản lý đề xuất là lựa chọn ưu tiên.
Tuy nhiên, việc huy động được nguồn vốn có thể là thách thức đối với nhiều người khi các rạn nứt bắt đầu xuất hiện trên thị trường tín dụng.
Seamus Benwell, chuyên gia nghiên cứu nhà ở tại Canada Mortgage and Housing Corp (CMHC), cho biết: “Các khoản vay mua xe hơi, thẻ tín dụng, hạn mức tín dụng, tình trạng quá hạn trong các sản phẩm đó đang gia tăng”.
Theo Meaghan Hastings, giám đốc điều hành công ty môi giới The Mortgage Coach, những người đi vay không có khả năng thanh toán các khoản thanh toán cao hơn hoặc không có sẵn tiền mặt để thanh toán một lần sẽ phải xem xét tất cả các lựa chọn của họ.
Bà cho biết bà đã nghe thấy những khách hàng ngạc nhiên khi biết lãi suất đã tăng cao như thế nào, đặc biệt là khi họ phải vượt qua bài kiểm tra sức chịu đựng thế chấp (stress test) nếu muốn chuyển đổi người cho vay.
Bà nói, cuộc thử nghiệm đang đẩy nhiều người đi vay bước vào thị trường cho vay chợ đen “private”, hay còn gọi là B hay C banks.
“Mặc dù họ có điểm tín dụng tốt, họ có thu nhập lớn. Nhưng họ cũng khó được các ngân hàng hiện nay chấp thuận.”
Hastings cho biết, mặc dù lãi suất của thị trường “chợ đen” có giá cao hơn nhưng ngày càng có nhiều lựa chọn vị thế này.